HIỆP SĨ CỦA BÓNG ĐÊM
“Người ta bảo, phương Tây được xây nên trên các truyền thuyết. Và truyền thuyết là cách để chúng ta có thể hiểu được những gì vĩ đại hơn bản thân mình. Những sức mạnh định hình số phận, những sự kiện thách thức các cách giải thích thông thường, những con người mà số phận của họ vươn tới trời xanh hoặc rơi xuống mặt đất. Các truyền thuyết đã được sinh ra như thế đó…”(The Ghost Rider)
Hai thế kỷ trước đây, khi “phương Đông là phương Đông và phương Tây là phương Tây”, Keepling không phải là nhà văn duy nhất đi tìm cảm hứng sáng tạo của mình từ “phương Đông bí hiểm”. Trong suốt hơn một thế kỷ, hành trình “tìm về với phương Đông” là cái cách phương Tây đã làm để nhìn thế giới của mình bằng một con mắt khác. Những cố gắng của họ thường được tiếp nhận bởi sự im lặng kiêu kỳ, hoặc tệ hơn, sự nhạo báng ít dấu diếm của phương Đông : làm sao phương Tây có thể hiểu được sự tinh tế và chiều sâu trong triết học, văn hóa và lịch sử của chúng ta?
Một trong những sai lầm lớn nhất của phương Đông là ở chỗ, suốt gần hai thế kỷ qua, chúng ta lầm tưởng rằng, sáng tạo ra các truyền thuyết là đặc quyền của tiền nhân, rằng các anh hùng ca, các câu chuyện cổ tích, các truyền thuyết đã không còn chỗ đứng trong xã hội hiện đại nữa. Suốt thời gian ấy, phương Tây đã chứng tỏ rằng, ngay cả trong những năm tháng đen tối nhất, khi cả thế giới chớm đặt một chân vào một cuộc đại chiến đẫm máu nhất trong lịch sử, hay dưới cột khói bốc lên từ đám cháy của tòa Tháp đôi, với một thế kỷ mới bắt đầu bằng chủ nghĩa khủng bố, với sự ngự trị của bất an, đói kém và tội ác diệt chủng toàn cầu, họ vẫn không ngừng sáng tạo ra các truyền thuyết để tìm hiểu những gì “vĩ đại hơn bản thân mình”, hoặc có lẽ, để nuôi dưỡng niềm tin vào sự tồn tại của những điều “vĩ đại hơn bản thân mình”. Thế giới càng thu nhỏ, công nghệ càng phát triển thì con người càng cô đơn và càng có nhu cầu kiếm tìm những gì lớn lao hơn cuộc sống thường nhật của họ. Điều đó giải thích cho cơn phấn khích của công chúng khi khám phá lại Chúa tể những chiếc nhẫn, thành công vang dội của Harry Porter, sức hấp dẫn toàn cầu trong mỗi một phần của Ma trận, hay gần đây nhất, sự đồng thuận hiếm hoi giữa các khán giả cuồng nhiệt và những nhà phê bình khó tính trong việc đánh giá thành công của Hiệp sĩ của Bóng đêm, một trong những bộ phim hay nhất và giầu tính triết lý nhất của Hollywood trong mười năm trở lại đây.
Sự “tiến hóa” thần kỳ nào đã khiến cho một khuôn mặt anh hùng nhàm chán như Người Dơi lại trở thành biểu tượng của một tác phẩm điện ảnh xuất sắc-“đen tối và dài như bóng đêm”, như cái cách mà tờ New York Times ca ngợi? Vì sao bộ phim, thay vì một sản phẩm thương mại và giải trí thuần túy, lại trở thành một truyền thuyết hiện đại hấp dẫn, đầy tính ẩn dụ, trăn trở về những vấn đề lớn lao của thời đại chúng ta. Christopher Nolan đã làm cách nào để đem người hùng làm bằng chất dẻo, vốn đang mòn mỏi trong góc khuất của các tiệm đồ chơi hay quần áo trẻ em cùng với Siêu Nhân, Người Nhện hay nửa tá anh hùng khác trong Justice League, trở lại màn ảnh lớn như một nhân vật bi kịch của thời hiện đại?
Những tác phẩm nghệ thuật lớn như Hiệp sĩ của Bóng đêm luôn luôn đặt ra những câu hỏi, những cách nhìn có thể thay đổi, dẫu chỉ trong gần hai tiếng đồng hồ, toàn bộ những tín điều mà chúng ta đã chấp nhận trong thế giới tẻ nhạt thường nhật này. Nếu như trong Ma Trận, anh em nhà Wachowski thách thức cách nhìn của chúng ta đối với hiện thực, với “sự tồn tại” trừu tượng của thực thể, thì trong Hiệp sỹ của Bóng Đêm, người hùng của trẻ em đã thực sự trưởng thành, trở thành một Hamlet của thế kỷ XXI khi anh phải đối mặt với một câu hỏi nhức nhối.
Thế giới này có còn đáng được cứu rỗi nữa hay không?
Không! Nhân vật Joker (Heath Ledger đóng), một trong những bộ mặt phức tạp nhất của cái Ac khẳng định! Thế giới này, mà tượng trưng cho nó là thành phố Gotham, mọt rỗng bởi thói đạo đức giả, tham lam và bạc bẽo. Những con người vô cảm, tìm cách che dấu cuộc sống vô mục đích bất lực bằng cách “lập ra các kế hoạch” cho cuộc sống của họ, và lần theo các kế hoạch của cuộc đời như gã mù bám theo cây gậy chỉ đường. Nhưng chỉ cần một cú huých, chỉ cần một mắt xích trong kế hoạch của họ bị đổ vỡ, khi “mọi sự trở nên xấu đi”, con người sẽ trở về với cái ác nguyên thủy của nó. Joker say mê sự hỗn loạn vô chính phủ, thích phá vỡ những mắt xích trong các kế hoạch của con người, đẩy con người đến chỗ tận cùng của cuộc sống, ở giữa ranh giới của Thiện và Ác để chứng minh bản chất “hướng ác” của loài người. Joker luôn sử dụng dao, để vào giây phút cuối, cảm nhận tất cả sự sợ hãi, hèn nhát, nhu nhược, bất lực của nạn nhân, cảm thấy mình đọc được nhiều hơn bất cứ ai về bản chất của con người trong giờ phút ấy. Khinh bỉ cái Ac truyền thống, cái Ac “có kế hoạch”, có “tổ chức”, Joker muốn chứng minh cho xã hội thấy hắn có thể làm được gì chỉ với những thứ rẻ tiền như “vài viên đạn, một chút thuốc nổ và một ít xăng”-hắn không chỉ phá hủy vài ngôi nhà, vài chiếc xe hay một bệnh viện mà còn phá hủy tận gốc nền tảng đạo đức của xã hội này, tạo nên một sự hỗn loạn về giá trị sống. Ledge có một vai diễn xuất sắc cho một kẻ “không có tên, không có lý lịch, không có hồ sơ lưu trữ, không dấu vân tay, không có bất cứ một cái gì cả ”-ngoài khuôn mặt của Gwynplaine, với hai mép bị rạch tạo cho hắn một khuôn mặt cười quái dị và những cú liếm môi nôn nóng. Với người này, khuôn mặt của hắn là câu chuyện của một cậu bé có số phận bi thảm, bị chính người bố nghiện ngập rạch mặt ra sau khi giết mẹ, bởi vì “sao mặt con cứ nghiêm trọng quá đi”. Với một người khác, khuôn mặt hắn kể lại câu chuyện một người chồng nghèo, sẵn sàng rạch mặt mình để người vợ bị bệnh đỡ mặc cảm, nhưng vì quá ghê sợ nên chính người vợ lại bỏ ra đi. Cũng giống như Người Đàn Ong Có Bộ Mặt Cười của Hugo, bộ mặt cười của Joker là cái cười gằn bi thảm được khắc lên trên một khuôn-mặt-khác của xã hội, muôn hình vạn trạng, với hàng triệu câu chuyện đằng sau nó, tất cả đều hét lên “xã hội này không đáng được cứu rỗi!” Và liệu chúng ta có đủ cơ sở để phản bác hắn, liệu chúng ta có thể gọi hắn là kẻ Ac khi bộ mặt của hắn vẫn cười nhạo chúng ta với triết lý tàn nhẫn, nhưng e rằng không phải là không có lý đó?
Không! Harvey Dent (Aaron Eckhart), viên ủy viên công tố trẻ, “Hiệp sĩ trắng”, người mà Batman hi vọng sẽ thế chỗ anh ta trở thành người bảo trợ cho Gotham cũng khẳng định. Niềm tin vào sức mạnh của cái Thiện, tin tưởng vào sự chính trực của mình, tin tưởng ở cái cách anh ta tự quyết định vận mạng của mình chứ không ai khác (với biểu tượng tung đồng xu có cùng một mặt)…cứ lần lượt bị Joker bẻ gẫy, khi hắn lần lượt chứng minh cho anh ta, sự tráo trở, bội phản, ích kỷ của Gotham và xã hội của nó không phải do hắn tạo ra- nó chính là bản chất của xã hội này. Cuộc chiến mà Joker kêu gọi giới tội phạm của Gotham chống lại Batman và Harvey Dent không phải nhằm tiêu diệt người hùng của thành phố, nó là sự bắt đầu tất yếu của cái Ac trước sự kết thúc của cái Thiện, khi cái Thiện nắm quyền lực trong tay và bị tha hóa bới quyền lực. Joker đã bắt Harvey Dent phải đứng trước sự lựa chọn khốc liệt, cho dù có hào nhoáng theo kiểu Cesar “hoặc chết như một anh hùng, hoặc sống đủ lâu để nhìn thấy anh trở thành một tên tội phạm”. Harvey Dent đã chọn vế sau, không phải vì anh ta muốn sống, mà vì anh ta nhận ra xã hội Gotham không xứng đáng có một anh hùng chết cho nó.
Và chính vì vậy nên Người Dơi phải chết.
Christopher Nolan đã cố gắng duy trì niềm tin nhỏ nhoi của chúng ta vào tính hướng thiện của con người. Thử nghiệm chứng minh bản chất ích kỷ của con người của Joker thất bại, khi người dân trên hai chiếc tàu chở đầy chất nổ chấp nhận cái chết của mình chứ không thay bằng cái chết của người khác, nhưng liệu thắng lợi nhỏ nhoi đó có đủ sức xóa đi tiếng cười giễu cợt đinh tai nhức óc của Joker bên tai Người Dơi “Ai nói là ta định giết nhà người? Ta giết nhà ngươi làm gì? Nhìn lại mình xem! Chúng ta đâu có khác nhau? Chúng ta đều là những con quái vật!”
Bóng đêm lại một lần nữa che phủ Gotham. Ngọn đèn tín hiệu phóng chùm sáng mang tiêu ký của Người Dơi từng ngạo nghễ vươn lên bầu trời Gotham bị đập nát, từng đàn chó săn gầm gừ dẫn đường cho cảnh sát truy đuổi người hùng đã luống tuổi, không tình yêu, không niềm tin, không tương lai của chúng ta trong những hẻm phố đen ngòm, và Người Dơi, người bảo trợ bí mật của Gotham bị chính những người mà anh bảo trợ nguyền rủa, truy đuổi. Đó là số phận do chính Người Dơi lựa chọn, khi anh xoay nửa bộ mặt trong sáng của Harvey Dent ra ánh sáng, khi anh nói “thế giới này xứng đáng với cái gì đó hơn là sự thật”.
Liệu nó có thực sự xứng đáng?