Trong cuộc chiến cam go giữa con người và những tàn dư chết chóc còn sót lại sau chiến tranh, có lẽ ít ai ngờ rằng một trong những đồng minh đắc lực nhất của chúng ta lại là... một chú chuột.
Tại Campuchia, một trong những quốc gia từng hứng chịu những năm tháng khốc liệt của bom đạn, một chú chuột khổng lồ châu Phi mang tên Ronin đã lập nên kỳ tích phi thường: phát hiện thành công 109 quả mìn và 15 quả bom chưa nổ chỉ trong vòng hơn ba năm, chính thức xác lập kỷ lục Guinness Thế giới về số lượng bom mìn được tìm thấy bởi một động vật.
Nhưng câu chuyện về Ronin không chỉ là hành trình phá mìn, mà còn là biểu tượng cho sự giao thoa giữa sinh học tiến hóa, trí tuệ con người và khát vọng hàn gắn vết thương chiến tranh.
Chuột khổng lồ châu Phi (Cricetomys ansorgei), còn được gọi là chuột túi khổng lồ phương Nam, là một loài gặm nhấm thuộc họ Nesomyidae.
Một giống loài đặc biệt với khứu giác siêu việt
Ronin không phải là một con chuột thông thường. Nó thuộc giống chuột khổng lồ châu Phi (Cricetomys ansorgei), nổi tiếng với thân hình to lớn và đặc biệt là khả năng khứu giác cực kỳ nhạy bén.Trong khi con người chỉ sở hữu khoảng 40 triệu tế bào thụ thể khứu giác, thì loài chuột này sở hữu tới hơn 100 triệu tế bào, cho phép chúng phát hiện chính xác mùi hóa chất nitro trong thuốc nổ TNT, thành phần chính trong hầu hết các loại bom mìn.
Chính nhờ khả năng đặc biệt này, Ronin đã trở thành một “vũ khí sinh học” hiệu quả trên các bãi mìn đầy nguy hiểm tại Campuchia. Khác với các thiết bị dò mìn cồng kềnh hay những con chó cần điều kiện huấn luyện khắt khe, Ronin chỉ cần một chiếc dây dắt, một người hướng dẫn, và chiếc mũi của nó.
Với hệ thống tín hiệu kép gồm “cào đất” và “gọi báo hiệu”, Ronin giúp các chuyên gia xác định chính xác vị trí của từng quả mìn. Tốc độ làm việc của nó lên tới 200 mét vuông mỗi giờ, tương đương với bốn ngày làm việc của con người trong điều kiện thông thường.
Đúng như tên gọi, đây là một trong những loài chuột lớn nhất thế giới. Chiều dài thân có thể từ 25 đến 45 cm, đuôi dài từ 30 đến 48 cm.
Huấn luyện từ bé, hiệu quả bất ngờ
Đằng sau sự thành công của Ronin là chương trình huấn luyện chuột chuyên nghiệp do tổ chức phi lợi nhuận APOPO (Bỉ) phát triển từ năm 1997. Những con chuột khổng lồ như Ronin được đưa vào chương trình đào tạo từ khi mới 4 tuần tuổi, thời điểm chúng bắt đầu làm quen với con người.Tới 10 tuần tuổi, chúng được huấn luyện để tăng cường khả năng nhận biết mùi thuốc nổ bằng phương pháp “khen thưởng có điều kiện” – ngửi thấy đúng mùi, cào đất, sẽ được thưởng chuối hoặc đậu phộng, kèm theo tín hiệu âm thanh.
Chuột khổng lồ châu Phi có khứu giác cực kỳ nhạy bén, đây là một trong những lý do chúng được huấn luyện để phát hiện mìn, bệnh lao và hàng lậu.
Quá trình huấn luyện kéo dài 9 tháng, bao gồm các bài kiểm tra trên nhiều dạng địa hình và điều kiện thời tiết khác nhau. Chỉ những con đạt tỷ lệ chính xác cao mới được đưa vào hoạt động thực địa. Theo APOPO, tỷ lệ thành công của mô hình huấn luyện chuột lên tới 95%, vượt trội so với tỷ lệ thành công chỉ khoảng 60% ở chó dò mìn truyền thống.
Một điểm vượt trội nữa của chuột so với các phương pháp khác là trọng lượng nhẹ. Với trọng lượng chỉ khoảng 3kg, ngay cả khi giẫm phải mìn, những con chuột như Ronin cũng không đủ sức kích nổ.
Điều này làm giảm đáng kể nguy cơ tử vong trong quá trình làm nhiệm vụ, biến chuột khổng lồ trở thành lựa chọn lý tưởng cho các vùng đất đầy nguy hiểm như Campuchia.
Loài chuột này thường được tìm thấy ở các vùng savan của Đông Phi và phía bắc của khu vực Nam Phi, bao gồm các quốc gia như Zimbabwe, Kenya, Tanzania, Zambia và Cộng hòa Dân chủ Congo.
Sức mạnh thầm lặng của những “anh hùng tí hon”
Tính đến đầu năm 2025, đã có 104 chú chuột được huấn luyện và triển khai tại nhiều khu vực trên thế giới. Những "anh hùng tí hon" này đã phát hiện tổng cộng hơn 137.000 quả mìn, dọn sạch 21 triệu mét vuông đất bị ô nhiễm bởi bom mìn, tương đương diện tích của một thành phố lớn.Đáng nói là trong suốt hơn 25 năm hoạt động, chưa có một chú chuột nào phải bỏ mạng vì gặp tai nạn trong quá trình làm nhiệm vụ.
Không chỉ vượt trội về hiệu quả, chương trình rà phá bom mìn bằng chuột khổng lồ còn có chi phí thấp hơn nhiều so với các phương pháp truyền thống. Trong khi việc rà phá thủ công tại Campuchia tiêu tốn khoảng 3.000 USD cho mỗi quả mìn, thì chi phí trọn đời để huấn luyện và vận hành một chú chuột chỉ khoảng 6.000 USD.
Hiện tại, Liên minh Quốc tế Bảo tồn Thiên nhiên (IUCN) xếp loài Cricetomys ansorgei vào nhóm "Ít quan tâm" (Least Concern), cho thấy quần thể của chúng tương đối ổn định và không bị đe dọa nghiêm trọng.
Dù được ví như những chiến binh, nhưng những chú chuột khổng lồ vẫn được chăm sóc đặc biệt về mặt phúc lợi. Mỗi ngày, chúng chỉ làm việc tối đa 2 giờ để tránh kiệt sức.
Sau khi hoàn thành “nghĩa vụ” phục vụ nhân loại, những chú chuột sẽ được nghỉ hưu với chế độ “hoàng gia”: sống trong môi trường sạch sẽ, được chăm sóc dinh dưỡng, kiểm tra sức khỏe định kỳ và không còn phải tham gia bất kỳ nhiệm vụ nào nữa.
Ronin, với thành tích vượt trội, giờ đây đã trở thành biểu tượng của nỗ lực xóa bỏ hậu quả chiến tranh bằng những phương pháp nhân văn và sáng tạo. Nhưng thành công của Ronin không chỉ nằm ở số lượng mìn được phát hiện.
Nó còn nằm ở khả năng truyền cảm hứng, cho thấy rằng trí tuệ con người, khi biết kết hợp với tự nhiên, có thể tạo ra những giải pháp tuyệt vời cho những vấn đề tưởng như không thể giải quyết.
Giới khoa học kỳ vọng rằng, từ sự thành công của chuột khổng lồ châu Phi, con người có thể học hỏi để phát triển các thiết bị sinh học như “mũi điện tử”, dựa trên cơ chế khứu giác tinh vi của loài gặm nhấm này. Không chỉ áp dụng trong dò mìn, mà còn mở ra triển vọng trong y học, an ninh, và cả tìm kiếm cứu nạn.
