Cùng đọc và suy ngẫm một chút về hội họa Tôi muốn đưa hội họa vào ảnh chụp . ( Tony sưu tầm )
Nhìn một cái cây trong một bức tranh vẽ về phong cảnh, có người bảo: không giống cái cây thật một tí nào. Trong một bức vẽ tĩnh vật, họa sĩ vẽ một trái cam, có người xem tranh, rồi cũng bảo: cam gì mà lạ thế, không giống. Đứng trước một bức họa vẽ chân dung của một người quen biết, người ta bảo không phải ông X… họa sĩ vẽ không giống ông X… một chút nào. Những câu phê bình đó, luôn luôn nghe thấy trong các phòng triển lãm về hội họa.
Trong một vở kịch, có vai hành khất, nếu đạo diễn đi tìm một ông ăn mày chuyên nghiệp để đưa ông ta lên sân khấu, chắc chắn là ông ta không thể nào đóng vai ăn mày, bằng một nghệ sĩ của sân khấu.
Và trong một cuốn tiểu thuyết, nhân vật chính là một tay tư bản, thì tiểu thuyết gia không thể nào đi theo một ông tư bản, để rồi hễ ông ta nói câu nào ghi ngay cây ấy, ông ta có cử chỉ hành động gì đều nhất nhất ghi chép hết. Đành rằng: trong công việt nghệ thuật, chúng ta cũng có thể xa rời thực tế. Chúng ta không thể bịa đặt, tưởng tượng không căn cứ. Song nghĩ cho kỹ, thì cái sự thực ở trong nghệ thuật, chỉ là cái điểm khởi hành. Về hội họa thì cái thực của hội họa không thể nào đem so sánh với cái thực của thế giới bên ngoài bức họa. Cái cây mà họa sĩ vẽ trong tranh, không bao giờ có thể sinh bông trổ trái để cho chúng ta hưởng. Nó đứng vững vàng trong bức họa nhờ những luật lệ riêng biệt về sự cân đối hòa hợp mà chính tác giả của họa phẩm đã tạo nên. Nó không đòi hỏi khí trời và màu mỡ, nó chỉ cần xin một chút nghệ thuật của họa sĩ, để đủ sức sống ở trong tác phẩm. Từ ngoài cuộc đời, nhảy vào nằm trong bức họa, vai trò của nó đã thay đổi. Tạo hóa không có quyền hành gì về nó nữa. Ông trời của nó là họa sĩ, vì họa sĩ đã sáng tạo ra nó cho nó một kiếp sống, một thế giới mới khác hẳn cái kiếp sống cây cỏ của nó, khác hẳn cái thế giới hẹp hòi, bấp bênh mà nó đã sống. Thế giới mới đó là thế giới của hội họa, của nghệ thuật.
Thế giới của hội họa cũng có ngôn ngữ riêng của nó. Khi một người thưởng ngoạn không hiểu gì một bức họa, thì có hai lý do. Một là người đó không hiểu gì về ngôn ngữ của hội họa. Hai là chính tác giả họa sĩ đã nói sai mẹo hoặc giả họa sĩ cũng như người xem tranh chưa biết gì về ngôn ngữ của hội họa. Nếu người thưởng ngoạn cần phải có một sự am hiểu tối thiểu nào, thì không có lý do nào mà hoạ sĩ lại không hiểu biết một tí gì về ngôn ngữ trong thế giới của mình. Để rồi trách người xem tranh là không biết thưởng ngoạn. Trong một bức tranh, họa sĩ vẽ một con đường ngoằn ngoèo, tất nhiên họa sĩ không muốn thay mặt sở công chánh, đắp cho chúng ta một con đường mới, để chúng ta có thể lái xe đi trong đó. Nó chỉ là hình ảnh của trăm nghìn con đường khác và hình ảnh đó sẽ gợi cho chúng ta những hình ảnh khác nữa. Hình ảnh, chỉ toàn là hình ảnh đuổi theo nhau, dìu chúng ta vào những mộng ảo xa xôi, gợi cho chúng ta những kỷ niệm đã từ lâu ủ kín, phai mờ. Hoặc có khi kéo giật chúng ta về với những hiện tại trắng trợn đau xót, tuy chúng ta từng sống trong đó mà thực ra chưa hề bao giờ biết đến. Đứng trước cái cây, một con đường, họa sĩ nhận thấy “cảnh đẹp” vội vàng đặt giá để vẽ lại. Bụng nghĩ thầm “cảnh đẹp quá chỉ sợ mình không ghi lại nổi”. Nhìn lên ngọn cây, cành lá, thấy mặt trời đã dần dần xế bóng, họa sĩ lo lắng, vội vã nhanh tay bút để thu lấy những tia sáng cuối cùng. Và rồi đến lúc, họa sĩ dừng bút, ngắm lại họa phẩm của mình. đường nét thật óng chuốt, ánh sáng đúng, màu sắc rực rỡ tươi vui. Cảnh vẽ mười phần giống hệt như cảnh thực. Nhìn vào bức họa, người ta có cảm tưởng như mình có thể đi ở trên con đường, ngồi nghỉ mát dưới bóng cây đó. Họa sĩ tự bằng lòng mình, bằng lòng bức tranh. Bức tranh được lồng trong một cái khung lộng lẫy đắt tiền và được treo trong một gian phòng triển lãm có đầy đủ nhân vật tai mắt đến để khánh thành khai mạc. Có người mua bức tranh đó về treo trịnh trọng ở một khoảng tường đẹp nhất nơi gian phòng tiếp khách. Bức tranh đã làm thêm vẻ đẹp của gian phòng, của các bộ bàn ghế. Chủ nhân đã hãnh diện mà khoe với bạn bè, “bộ sa lông” của tôi mà thiếu bức tranh này thì thực là hỏng. Ông ta nói đúng, bộ bàn ghế đã nhờ bức tranh mà nổi hơn, và bức tranh cũng đã nhờ bộ bàn ghế mà “đẹp” hơn.
Sự thực thì như thế nào? Bức tranh đó đã có một giá trị về mặt trang trí; nhưng cái giá trị cao quí nhất của một bức họa là về phần nghệ thuật nó đã thiếu hẳn. Mỗi khi vẽ lại cảnh đẹp, họa sĩ chỉ chú ý đến cái phần thực của “cuộc đời thị giác”. Họa sĩ lo sợ trước thiên nhiên, không dám làm một cuộc cạnh tranh với tạo hóa. Họa sĩ đã thu nhỏ cái cây, con đường của cảnh đẹp để dễ bề đóng khung trong việc chuyên chở, như khi người ta bỏ một món hang để đóng thùng gửi đi.
Có bao giờ các bạn để ý đến cái khung của một bức họa chưa? Cái khung là những cái mốc ở biên giới, nó nhắc cho người xem tranh rằng: “Đến đây, là thế giới của chúng tôi, xin đừng lầm lẫn với cái thế giới bên ngoài của các người.” Vượt qua biên giới nào mà chẳng cần đến một số điều kiện cho cuộc du hành của mình. Vào một xứ lạ, chúng ta phải học tập ngôn ngữ của họ nếu muốn tìm hiểu về xứ sở của họ. Chúng ta không thể bắt họ phải theo tiếng nói của chúng ta…”
Thế giới đó là thế giới của cuộc đời thu nhỏ lại. Ngôn ngữ đó không phải là tiếng nói của nghệ thuật hội họa. Nó là ngôn ngữ của thứ “hội họa trang trí”. Nếu không là tiếng nói của cuộc đời đã thu vào dĩa hát.